Η πρώτη κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη εξήγγειλε 30-38 ΜΕΑ συνολικού κόστους 2,5 δισ. ευρώ όμως τα χρόνια πέρασαν και οι σχεδιασμοί έμειναν στα χαρτιά.

Ο εμφύλιος και τα συμφέροντα ανάμεσα σε ΕΕΑΑ και «Ανταποδοτική Ανακύκλωση».

Οι μεγάλοι παίκτες κατασκευής και διαχείρισης Μονάδων Επεξεργασίας Αποβλήτων.

Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία, η Ελλάδα υπολείπεται κατά 50% του ευρωπαϊκού μέσου όρου ως προς το ποσοστό ανακύκλωσης Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ).

Οι πολίτες πληρώνουν για ακόμη μία φορά την κρατική ανεπάρκεια – Αυξήσεις φωτιά στα δημοτικά τέλη.

Παρά το γεγονός ότι η ανακύκλωση στην Ελλάδα παραμένει επί δεκαετίες σε χαμηλότατα επίπεδα, τα μεγάλα έργα διαχείρισης απορριμμάτων βρίσκονται σε… βαθιά κατάψυξη.

Υπό κανονικές συνθήκες, μια χώρα που δεν ανακυκλώνει, αλλά συνεχίζει να θάβει το 78% των απορριμμάτων της, θα είχε μια καλή δικαιολογία να κατασκευάζει Μονάδες Επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΕΑ) και Βιοαποβλήτων. Και όντως, η πρώτη κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη εξήγγειλε 30-38 ΜΕΑ συνολικού κόστους 2,5 δισ. ευρώ όμως τα χρόνια πέρασαν με πλήθος σχεδιασμών που έμειναν στα χαρτιά.

Τα πρώτα χρόνια, η επικαιρότητα κατακλύστηκε από δημοσιεύματα για τους επιχειρηματικούς Ομίλους που ετοιμάζονταν ν’ αναλάβουν τα μεγάλα έργα των απορριμμάτων. Στην πρώτη γραμμή η ΓΕΚ-ΤΕΡΝΑ μέσω της ΤΕΡΝΑ Ενεργειακής και ο ΑΚΤΩΡ μέσω της ΗΛΕΚΤΩΡ, που είχαν ήδη εμπλοκή στις λιγοστές μονάδες που έχουν κατασκευαστεί.

Ως νέοι παίκτες εμφανίζονταν οι Όμιλοι Βαρδινογιάννη και Μυτιληναίου ψάχνοντας συνεργασίες και εξαγορές. Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση άρχισε να μπερδεύει τα πράγματα. Από την μια υποσχόταν να προχωρήσουν γρήγορα τα έργα μέσω των αρμοδίων φορέων (Περιφέρειες-ΦοΔΣΑ) πριν κλείσει το παλιό ΕΣΠΑ, από την άλλη δήλωνε πως προτιμά τα έργα να γίνονται με Σύμπραξη Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), μετά άλλαζε τις προδιαγραφές για το παραγόμενο προϊόν, μετά έλεγε πως θ’ αναλάβει εκείνη την ευθύνη για κεντρικά έργα όπως οι μονάδες θερμικής αξιοποίησης (καύση).

Σε κάποιες περιπτώσεις, έπαιξαν ρόλο στην καθυστέρηση και οι μεθοδεύσεις που ακολούθησαν οι αναθέτουσες αρχές. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι τα όσα αποκάλυψαν οι Data Journalists τον περασμένο Νοέμβριο ( Σχετικό άρθρο: Η Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων καταγγέλλει «πρωτοφανή στρέβλωση ανταγωνισμού» σε έργο 250 εκατ. ευρώ της ΤΕΡΝΑ) γύρω από το έργο της ΜΕΑ Δυτικού Τομέα Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, έξω από την Θεσσαλονίκη, κοντά στον ΧΥΤΑ Μαυροράχης. Το δημοσίευμα εκείνο στηριζόταν σε απόφαση της Ενιαίας Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΔΗΣΥ) η οποία εντόπισε μεθοδεύσεις «νόθευσης του ανταγωνισμού» υπέρ της ΤΕΡΝΑ. Η απόφαση της ΕΑΔΗΣΥ βγήκε τότε μετά από προσφυγές που κατέθεσαν δύο άλλες ενδιαφερόμενες κοινοπραξίες (?ΚΤΩΡ-ΗΛΕΚΤΩΡ και ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ-ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ). Το αποτέλεσμα ήταν να μπλοκάρει η διαγωνιστική διαδικασία και ο αναθέτων φορέας (ΦοΔΣΑ Κεντρικής Μακεδονίας) να προσφύγει στο ΣτΕ ζητώντας να ακυρώσει την απόφαση της ΕΑΔΗΣΥ. Εκτός της ΤΕΡΝΑ και των δύο κοινοπραξιών που προσέφυγαν, στην διαδικασία για το έργο που φθάνει σε αξία τα 250 εκατ. ευρώ, συμμετέχουν επίσης η ΙΝΤΡΑΚΑΤ και η κοινοπραξία ΜΟΤΟΡ ΌΙΛ-ΑΒΑΞ-THALIS.

Οι ίδιες κοινοπραξίες έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον και για τα δύο μεγαλύτερα έργα απορριμμάτων στην Αττική όπου η κατάσταση καλύπτεται από απόλυτο σκοτάδι. Πρόκειται για τα ΣΔΙΤ με προϋπολογισμό που αγγίζει τα 800 εκατ. ευρώ και αφορούν τον Πειραιά και τον Κεντρικό Τομέα Αθηνών. Ενδεικτικό του χάους είναι το γεγονός ότι για την ΜΕΑ του Κεντρικού Τομέα δεν υπάρχει απόφαση καν για το πού θα κατασκευαστεί, ενώ η άλλη χωροθετείται στο Σχιστό, χωρίς όμως να έχουν προχωρήσει οι διαδικασίες αδειοδότησης. Το σκοτάδι επιτείνεται και από την αλλαγή φρουράς στην Περιφέρεια Αττικής που είναι αρμόδια για τον σχετικό διαγωνισμό, μετά την επεισοδιακή απομάκρυνση του Γιώργου Πατούλη και την εκλογή του Νίκου Χαρδαλιά. Κενό υπάρχει και για την άλλη ΜΕΑ στο Γραμματικό που θα προχωρούσε ως δημόσιο έργο, αλλά επίσης έχει παγώσει η διαδικασία μετά από προσφυγές.

Το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) που πέρασε η κυβέρνηση το 2020 υποσχόταν ότι θα προστεθούν έως το τέλος του 2023 30-38 νέες ΜΕΑ, στις πέντε που λειτουργούσαν από το 2017. Όμως:

Τελικά στις πέντε εκείνες (Κοζάνης, Ηπείρου, Σερρών, Χανίων, ΕΜΑΚ Φυλής) προστέθηκαν όλα αυτά τα χρόνια οι ΜΕΑ του ΣΔΙΤ Πελοποννήσου (είχαν συμβασιοποιηθεί το 2012), της Αλεξανδρούπολης, της Ηλείας και του Αμαρίου Κρήτης.

Υπό κατασκευή είναι η ΜΕΑ Θηβών που είχε σύμβαση πριν το 2020 και υποδομές στην Ζάκυνθο, τα Τρίκαλα, την Χερσόνησο Κρήτης, την Σητεία, την Κεφαλονιά, την Χίο και η αναβάθμιση της ΜΕΑ Ηρακλείου.

Σε εκκρεμότητα παραμένουν οι διαγωνιστικές διαδικασίες για Λευκάδα, Ναύπακτο, Καβάλα, Ανατολική και Δυτική Θεσσαλονίκη, Βόλο, Λάρισα, Πάτρα, Αγρίνιο, Ρόδο, Νάξο και Σαντορίνη.

Μετά από 20 χρόνια και δαπάνες δισ. ευρώ, είμαστε στο σημείο ως χώρα, το 45% με 50% (πολλές φορές κι ακόμη περισσότερο) του περιεχομένου των Μπλε Κάδων να είναι σκουπίδια και όχι ανακυκλώσιμα υλικά. Ενώ κανονικά το ποσοστό αυτό θα έπρεπε να κινείται στο 2% με 5%…

Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία, η Ελλάδα υπολείπεται κατά 50% του ευρωπαϊκού μέσου όρου ως προς το ποσοστό ανακύκλωσης Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ).

Γεγονός που οδηγεί τις νέες Δημοτικές Αρχές να προβούν σε σημαντική αύξηση των Δημοτικών Τελών, προκειμένου να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς τους. Κι αυτό γιατί οι χρεώσεις για το «Τέλος ταφής» (πρόστιμο που αφορά στις κακές επιδόσεις των Δήμων στην Ανακύκλωση και επιβάλλεται για κάθε τόνο απορριμμάτων που καταλήγει σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων – ΧΥΤΑ), έχουν φέρει ήδη σε οικονομικό αδιέξοδο τους Δήμους που καταγράφουν χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης. Οι περισσότεροι Δήμοι της Αττικής -συμπεριλαμβανομένου του Δήμου Αθηναίων- έχουν μονοψήφια ποσοστά ανακύκλωσης, που σημαίνει ότι μεγάλο ποσοστό των απορριμμάτων τους καταλήγει στη Φυλή.

Με βάση τη νομοθεσία, από την αρχή του έτους για κάθε τόνο απορριμμάτων που θάβεται οι Δήμοι θα πληρώνουν πρόστιμο ανά τόνο αποβλήτων. Μάλιστα, το πρόστιμο θα επιβληθεί αναδρομικά για τα έτη 2022 και 2023. Θα αυξάνεται, δε, κάθε χρόνο με στόχο να πιεστούν οι Δήμοι να εφαρμόσουν Συστήματα Ανακύκλωσης. Ξεκινώντας από τα 20 ευρώ ανά τόνο αποβλήτων, στα 35 για φέτος, φτάνοντας μέχρι στα 45 το 2026 και 55 το 2027.

Με ανακοίνωσή της η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) αναφέρει ότι οι Δήμοι καλούνται εντός του 2024 -σύμφωνα με τα όσα ορίζει η Υπουργική Απόφαση της 15ης Δεκεμβρίου 2023- να καταβάλλουν συνολικά περί τα 240 εκατ. ευρώ για την αναδρομική καταβολή του «Τέλους ταφής» των απορριμμάτων των ετών 2022, 2023 και του πρώτου 6μήνου του 2024. Η παρακάτω εξέλιξη όχι μόνο ακυρώνει την τακτική επιχορήγηση του υπουργείου Εσωτερικών προς τους Δήμους (Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι – ΚΑΠ) ύψους 200 εκατ. ευρώ για το 2024, αλλά θέτει σε κίνδυνο την ίδια τη βιωσιμότητα των προϋπολογισμών τους.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι όσο δεν προχωρούν τα προγράμματα Ανακύκλωσης, τόσο καθίσταται δυσχερέστερη η μείωση του ποσοστού της ταφής των ΑΣΑ.

Ακόμα κι αν το πρόσφατο γεγονός της μετεγκατάστασης του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) σε καινούργια γραφεία επί της Λεωφ. Μεσογείων, εκληφθεί ως αναβάθμιση, ώστε ν’ ανταποκριθεί στον κομβικό ρόλο που του αναλογεί για την βιωσιμότητα της διαδικασίας στην Ελλάδα, ο αγώνας που έχει να τρέξει η χώρα για να πιάσει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, είναι Μαραθώνιος σε χρόνους… σπριντ. Μιας και ο ΕΟΑΝ ως Εποπτευόμενος Φορέας του ΥΠΕΝ, επιβλέπει τα Συστήματα Ανακύκλωσης, καταγράφοντας τις επιδόσεις των Δήμων για επτά Ρεύματα, ενώ αναμένεται το επόμενο διάστημα να δημιουργηθούν και νέα (στρώματα, έπιπλα, γεωργικά πλαστικά, καπνικά προϊόντα). Κι όλα αυτά με 13 άτομα προσωπικό (δηλαδή, ένας υπάλληλος… για κάθε Περιφέρεια) -όταν το Οργανόγραμμα προβλέπει 51 υπαλλήλους- για να επιτελέσει το έργο του.

Η νέα Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) που εισήχθη πρόσφατα στο αντικείμενο, ακόμη οργανώνεται και είναι σε αναζήτηση προσωπικού για να μπορέσει ν’ ανταποκριθεί στα επαυξημένα της καθήκοντα και υποχρεώσεις. Είναι υπεύθυνη για να ελέγχει την εφαρμογή της Νομοθεσίας και των Εγκυκλίων.

Παραγωγοί, έμποροι, επιχειρηματίες, αντιπρόσωποι, εισαγωγείς, είναι υποχρεωμένοι από τον Νόμο, είτε να κάνουν από μόνοι τους Ανακύκλωση των συσκευασιών των προϊόντων τους, είτε να συμβληθούν με κάποιο Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ). Η υποχρέωση όμως αυτή δεν τηρείται απαρέγκλιτα, αφού καταγράφεται μεγάλη εισφοροδιαφυγή, μιας και το Ηλεκτρονικό Μητρώο Αποβλήτων (ΗΜΑ) και το Εθνικό Μητρώο Παραγωγών (ΕΜΠΑ), δεν είναι διασυνδεδεμένα με το ΓΕΜΗ, ώστε να γίνονται έλεγχοι και διασταυρώσεις στοιχείων.

Οι «έξυπνοι» αυτοί θα έπρεπε όλη αυτή την 20ετία να υποχρεωθούν από τον ΕΟΑΝ (ο καθ’ ύλην αρμόδιος γι’ αυτούς τους ελέγχους), αλλά και την ίδια την Πολιτεία να κάνουν αυτό που ο Νόμος προβλέπει. Πρακτική που εκτός των άλλων αποτελεί και αθέμιτο ανταγωνισμό για τους υπόλοιπους, αφού παρακρατούν το Τέλος Ανακύκλωσης που έχουν πληρωθεί για το σκοπό αυτό από τους καταναλωτές με την αγορά του προϊόντος.

Ενώ υπάρχουν θεσμοθετημένα όργανα, ενώ οι Κοινοτικές Οδηγίες έχουν ενταχθεί στην Εθνική Νομοθεσία, η εφαρμογή τους παραμένει θεωρητική. Στην πράξη -στο πεδίο που λένε και οι ειδικοί- δεν έχει αλλάξει τίποτα… Ο κ. Νίκος Ασλάνογλου, Μέλος του ΔΣ του ΕΟΑΝ, τονίζει στους Data Journalists ότι δυστυχώς η εικόνα αυτή δεν είναι καθόλου υπερβολική.

Διαχείριση αποβλήτων

Η Ελλάδα είχε μια υποχρέωση έναντι της ΕΕ, σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ 2020-2030), να εκτρέψει (ανακυκλώσει) έως το 2025 το 55% του συνόλου των αστικών απορριμμάτων και το 60% έως το 2030, μιας και οι στόχοι κλιμακώνονται.

Το σύνολο των απορριμμάτων (Στερεά Απόβλητα) φτάνει τους 31 εκατ. τόνους τον χρόνο. Από αυτά τα αστικά απορρίμματα είναι 5 εκατ. το χρόνο. Με την Αττική μόνο να πλησιάζει τους 2 εκατ. τόνους. ?ρα η Ελλάδα είχε δεσμευθεί από τους 5 εκατ. τόνους να μην θάβει το 55% (2.750.000 τόνοι). Ενώ λοιπόν τον επόμενο χρόνο θα έπρεπε να θάβει το 45%, σήμερα -ένα χρόνο νωρίτερα- είναι ακόμη στο 78%. Συνειδητοποιώντας το αμείλικτο των αριθμών, οι κυβερνώντες έγκαιρα αιτήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη μετάθεση των στόχων αυτών κατά μια πενταετία. Δηλαδή, το 55% για το 2030 και το 60% για το 2035.

Από τη δεκαετία του 2000 που έχει ξεκινήσει ουσιαστικά η Ανακύκλωση στην Ελλάδα, οι Δήμοι συνεισφέρουν μ’ ένα χαμηλό ποσοστό της τάξης του 5%, τα Οργανικά απορρίμματα (Κομποστοποίηση) με 1%-2% και μ’ ένα 15% τα Βιομηχανικά-Εμπορικά Απόβλητα Συσκευασίας. Μόλις τα τελευταία χρόνια να καταβάλει προσπάθεια να κλείσει τις περισσότερες χωματερές στην ηπειρωτική τουλάχιστον χώρα, χωρίς να συνυπολογίζουμε τις εκατοντάδες παράνομες και τη δυσκολία καταγραφή τους.

Στόχος της Ανακύκλωσης είναι να θάβονται τα λιγότερα δυνατά απορρίμματα και ν’ αξιοποιούνται όλα τ’ άλλα: Τα Ανακυκλώσιμα χαρτί, μέταλλο, γυαλί, πλαστικό και τα Οργανικά που είναι και η ποιο δύσκολη κατηγορία, αφού στα 100 κιλά σκουπίδια το 45% είναι Οργανικά. Είναι τα υπολείμματα τροφής και τα βιοδιασπώμενα (βιοαπόβλητα: χαρτί υγείας, κουζίνας, χαρτοπετσέτες). Η δυσκολία έγκειται στο ότι τα Οργανικά πρέπει να συλλέγονται ξεχωριστά. Και σ’ αυτό είναι επίσης που δυσκολεύεται η διαδικασία της Ανακύκλωσης στην Ελλάδα. Γιατί υποχρεωτικά δίπλα στους Πράσινους και Μπλε Κάδους θα έπρεπε να έχουμε τοποθετήσει και τους Καφέ για τα Οργανικά.

Αλληλεπίδραση

Σύστημα Ανακύκλωσης σημαίνει «αλληλεπίδραση». Ένα Σύστημα για να εφαρμοστεί πρέπει να διαθέτει τα μέσα. Τους Κάδους, τα Απορριμματοφόρα αποκομιδής, το απαραίτητο προσωπικό, τα Κέντρα Διαλογής και τις Μονάδες Επεξεργασίας. Κυρίως όμως, απαιτείται επίβλεψη, εκπαίδευση, ενημέρωση, επιβράβευση και επιβολή προστίμων σε όσους δεν πειθαρχούν, προκειμένου να δημιουργηθεί σε βάθος χρόνου κουλτούρα Ανακύκλωσης στους πολίτες.

Ως χώρα ακολουθούμε την εφαρμογή των Κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Κομισιόν) που απορρέει ως υποχρέωση αφού είμαστε Κράτος-Μέλος της. Οι Κοινοτικές Οδηγίες που εκδόθηκαν το 2008, ενσωματώθηκαν στην Εθνική Νομοθεσία καθυστερημένα το 2012, αλλά δεν εφαρμόστηκαν. Το 2018 άλλαξαν ξανά οι Κοινοτικές Οδηγίες με αυστηρότερες προϋποθέσεις, έγιναν Νόμος το 2021, αλλά πάλι δεν έχουν εφαρμοστεί. Από τις 21 Ιουλίου του 2021 έχουμε τον Νόμο 4819/2021 που για παράδειγμα προέβλεπε ότι από 1-1-2022 υποχρεωτικά στα σχολεία -Δημόσια και Ιδιωτικά- θα έπρεπε να υπάρχουν ξεχωριστοί Κάδοι για Ανακύκλωση χαρτονιού, μετάλλου, πλαστικού και γυαλιού. Με τους Δήμους στους οποίους ανήκουν να είναι υποχρεωμένοι για την αποκομιδή τους. Δεν έχει προχωρήσει. Από 1-9-2022 όλα τα Δημόσια κτήρια (Δημαρχία, Υπουργεία κλπ.) έπρεπε να έχουν ξεχωριστούς Κάδους. Δεν έχει εφαρμοστεί.

?ρα στην Ελλάδα διαθέτουμε ένα μοντέλο Ανακύκλωσης σε θεωρητικό/Νομοθετικό επίπεδο που όμως αδυνατεί πρακτικά να εφαρμοστεί μια 20ετία τώρα. Έγιναν κάποια βήματα στο ξεκίνημά της, έπιασε μια οροφή κι έκτοτε παρέμεινε εκεί. Πάσχει τόσο στην πηγή, όσο και σ’ όλη την πορεία της διαδικασίας της.

Κατά τις εργασίες της 15ης Συνόδου του Δικτύου Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ) στην Καλαμάτα 2 με 4 Νοέμβριου, ο Γ.Γ. Διαχείρισης Αποβλήτων του ΥΠΕΝ, Μανώλης Γραφάκος, εξήγγειλε ότι: «Έχουμε σχέδιο, το οριστικοποιούμε με τους αρμόδιους Φορείς και σύντομα θα το παρουσιάσουμε, ώστε να γίνει μια μεγάλη μεταρρύθμιση στην Ανακύκλωση, που θα οδηγήσει σε σημαντική αύξηση των ποσοστών Ανακύκλωσης στη χώρα». Όσο καθυστερούν οι ανακοινώσεις των μέτρων από το ΥΠΕΝ, η κατάσταση επιδεινώνεται.

Χρηματοδότηση «a la Greca»

Κάθε 6 χρόνια η Ελλάδα ενισχύεται από ένα νέο πρόγραμμα ΕΣΠΑ (Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης).

Το ΕΣΠΑ 2014-2020 διέθετε -ανάμεσα στους υπόλοιπους τομείς- και 900 εκατ. για τα απορρίμματα. Στην εξαετή διάρκειά των Προγραμμάτων προβλέπεται μια τριετής επέκτασή της (ν+3). ?ρα, το προηγούμενο ΕΣΠΑ ολοκληρώθηκε στις 31 Δεκεμβρίου του 2023. Τα 900 εκατ. ευρώ δόθηκαν ώστε η Ελλάδα να κάνει δύο πράγματα: Τις απαραίτητες υποδομές (ΜΕΑ) στις οποίες η χώρα ήταν ελλειμματική και ενέργειες για την ενίσχυση του πρώτου σταδίου της Ανακύκλωσης (Κάδους, Απορριμματοφόρα Ανάκτησης, «Πράσινα Σημεία», «Γωνιές Ανακύκλωσης»). Στην τελευταία συνάντηση της Επιτροπής Παρακολούθησης στις 22 Νοεμβρίου στην Αθήνα -παρουσία εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής- η Ελλάδα δήλωσε ότι αδυνατεί ν’ απορροφήσει το 32,9% από το ποσό αυτό έως τις 31 Δεκεμβρίου 2023 και προκειμένου να μην χάσει κοντά 300 εκατ. ευρώ, ζήτησε να μεταφερθούν τα λεφτά για την χρηματοδότηση της υποθαλάσσιας ηλεκτρικής διασύνδεσης της Αθήνας με την Κρήτη. Με δεδομένο ότι συνέβη ξανά και στο προηγούμενο ΕΣΠΑ 2007-2013, καθώς και πριν από αυτό, στο Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (2000-2006), εύλογα προκύπτει το ερώτημα γιατί η διαχείριση των απορριμμάτων στη χώρα μας αδυνατεί μονίμως ν’ απορροφήσει στο σύνολό τους τα κονδύλια που της παρέχονται.

Νέο ΕΣΠΑ – Νέα εποχή;

Έχοντας κατανοήσει πλέον οι Ευρωπαίοι ιθύνοντες την ελληνική τακτική απέναντί τους, όπου θεωρητικά και στα λόγια εφαρμόζονται όλα, αλλά στην πράξη ως χώρα, μονίμως υπολειπόμαστε δραματικά των στόχων, στο νέο ΕΣΠΑ 2021-2027 (που με το περιθώριο του ν+3 θα λήξει το 2030) και διαθέτει 800 εκατ. ευρώ για τη διαχείριση απορριμμάτων, προβλέπονται αιρεσιμότητες από μεριάς τους, προκειμένου ν’ αποδώσουν σωστά οι νέες επενδύσεις. Γι’ αυτό κι ενώ βρισκόμαστε ήδη στο 2024, τίποτα ακόμα δεν έχει ουσιαστικά ξεκινήσει.

Πρώτον, γιατί στο πρόγραμμα Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή (ΠΕΚΑ) της νέας Προγραμματικής Περιόδου, ο ΦοΔΣΑ κάθε μιας από τις 13 Περιφέρειες της χώρας θα πρέπει να καταθέσει ένα πλήρες Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) -που προβλέπεται άλλωστε και από το ΕΣΔΑ- στο οποίο ν’ αποδεικνύεται πόσες Μονάδες και που τις χρειάζεται. Με μελέτη δηλαδή, κόστους/οφέλους, που να φαίνεται π.χ. ότι η Μονάδα είναι βιώσιμη και άρα να μπορεί να χρηματοδοτηθεί.

Δεύτερον, γιατί αυτή τη φορά δεν θα κατατεθεί τμηματικά η πρόταση, για Μονάδες, Απορριμματοφόρα και Κάδους, αλλά θα πρέπει μέσα σ’ ένα ολιστικό σχέδιο να κατατεθεί το σύνολο των όσων χρειάζονται για την υλοποίηση του.

Ο κ. Γραφάκος στην Καλαμάτα δήλωνε αισιόδοξος ότι τα Περιφερειακά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) θα έχουν ολοκληρωθεί έως το τέλος του 2024. Για να συμβεί όμως αυτό πρέπει να γίνουν πολλά και διαφορετικά πράγματα. ΟΤΑ και ΦοΣΔΑ να καταλήξουν στο τι χρειάζονται. Να ξεκαθαρίσουν οι όροι της χρηματοδότησης. Γιατί πλέον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν προεξοφλεί το σύνολο του ποσού, αλλά χρηματοδοτεί αναλογικά (pro rata) σύμφωνα με τα προσυμφωνημένα στάδια υλοποίησης των έργων και την πρόοδο επίτευξης των στόχων.

Αφού λοιπόν η Ελλάδα φτιάξει το σχέδιο που θα καταθέσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή με όλα τα προβλεπόμενα, τότε θ’ ανοίξουν οι προσκλήσεις από τον προϋπολογισμό των 800 εκατ. ευρώ, για να υποβάλει τις προτάσεις της η χώρα, ώστε ν’ αξιολογηθούν με τη σειρά τους και να μας δοθούν τα χρήματα για την υλοποίηση των έργων και την απόκτηση του εξοπλισμού για την Ανακύκλωση. Διαμορφώνεται δηλαδή, ένα νέο -πιο αυστηρό- τοπίο σε ότι αφορά τις σχέσεις μας με την ΕΕ με αρχή το ΕΣΠΑ 2021-2027

Διαστασιολόγηση των έργων

Στο ΕΣΠΑ 2007-2013 απορροφήθηκαν τα μισά κονδύλια του προβλεπόμενου προϋπολογισμού για την διαχείριση των απορριμμάτων. Στο ΕΣΠΑ 2014-2020 η απορρόφηση αυξήθηκε στα 2/3 γιατί πήγαν στην κατασκευή των μεγάλων ΜΕΑ. Όπως στην Παλαιοχούνη Αρκαδίας για την οποία εκταμιεύτηκαν 62,5 εκατ. ευρώ ως επιδότηση μέσω ΕΣΠΑ, ενώ επενδύθηκαν 152 εκατ. ευρώ από την «ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή», που συμμετείχε στην υλοποίηση -ως έργο ΣΔΙΤ- αναλαμβάνοντας τη λειτουργία για 27 χρόνια.

Σήμερα, αντί να εκμεταλλευόμαστε ως χώρα το ΕΣΠΑ 2021-2027 εδώ και τρία χρόνια που έχει ξεκινήσει, αφήνουμε τον χρόνο να τρέχει σε βάρος μας. Αν παραδείγματος χάρη, φτάσουμε το 2025 να καταθέσουμε σχέδιο, θ’ απομένουν μόνο 5 χρόνια -με την παράταση- έως το 2030. Γεγονός που ενδέχεται να λειτουργήσει απαγορευτικά για την έγκριση της υλοποίησής του.

Δύσκολα έργα για τα οποία για να φτάσει ένας Δήμος ή ένας Φορέας να καταθέσει μία πρόταση, πρέπει να προηγηθεί μελέτη, που απαιτεί ωρίμανση για την οποία χρειάζεται εξειδικευμένο προσωπικό, πόροι και χρόνος. Στη συνέχεια απαιτούνται Περιβαντολλογικές Αδειοδοτήσεις που επίσης καθυστερούν. Ακολούθως αξιολογείται από το υπουργείο Οικονομίας που διαχειρίζεται τα κονδύλια, για να εγκριθούν αυτά στη συνέχεια, ώστε να πραγματοποιηθούν οι διαγωνισμοί, η εξέταση των ενστάσεων, να γίνουν οι παραγγελίες και τελικά οι παραλαβές. Διαδικασίες που απαιτούν το λιγότερο 4-5 χρόνια και πολύ περισσότερα αν αφορούν μεγάλα έργα. Όπως για παράδειγμα η ΜΕΑ στην Παλαιοχούνη Αρκαδίας, που ξεκίνησε το 2010 με Περιφερειάρχη Πελοποννήσου τον Πέτρο Τατούλη και ολοκληρώθηκε πέρσι με Περιφερειάρχη τον Παναγιώτη Νίκα.

«ΕΕΑΑ» vs «Ανταποδοτική Ανακύκλωση»

Υπάρχει μια χρόνια διένεξη μεταξύ δύο Συστημάτων μιας και λειτουργούν ανταγωνιστικά μεταξύ τους. Της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) με την Ανταποδοτική Ανακύκλωση Α.Ε. Προέκυψε ακόμη και ενδοκυβερνητικός εμφύλιος για το θέμα στην πρώτη κυβέρνηση Μητσοτάκη, ανάμεσα στον τότε υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κωστή Χατζηδάκη και τον τότε υπουργό Εσωτερικών, Τάκη Θεοδωρικάκο, που προωθούσε το Σύστημα με τα «Σπιτάκια Ανακύκλωσης», ανακοινώνοντας ότι θα τοποθετηθούν σε κάθε Δήμο της Ελλάδας και εγκαινιάζοντας πολλά από αυτά μαζί με τον τότε πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Τζέφρι Πάιατ.

Το Σύστημα των Μπλε Κάδων της ΕΕΑΑ δημιουργήθηκε το 2001 και λειτούργησε ουσιαστικά από το 2002. Εφαρμόζεται δηλαδή, περισσότερα από 20 χρόνια. To 2008 εγκρίθηκε ακόμη ένα Σύστημα, αυτό της «Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης», πιο ελεγχόμενο και με αντίτιμο, που άρχισε να λειτουργεί το 2009. Και τα δύο εναρμονισμένα στην απαίτηση του Νόμου 4042/2012, αλλά και της Κοινοτικής Οδηγίας 2008/98/ΕΚ, για χωριστή συλλογή των ανακυκλώσιμων υλικών συσκευασίας τουλάχιστον σε τέσσερα χωριστά Ρεύματα (χαρτί, μέταλλο, πλαστικό και γυαλί).

Το σύστημα της «Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης» λειτουργεί με βασικό όχημα τα αποκαλούμενα «Σπιτάκια Ανακύκλωσης», όπου κάποιος μπορεί να πετά διαχωρισμένα υλικά συσκευασιών (πλαστικό, γυαλί, μέταλλο, χαρτί) και να λαμβάνει κάποιο κουπόνι εξαργύρωσης σε συνεργαζόμενα Σουπερ-Μάρκετ.

Τα «Σπιτάκια» λειτουργούν ανταγωνιστικά με το Σύστημα των Μπλε Κάδων της ΕΕΑΑ με τη διαμάχη ανάμεσά τους να υφίσταται εδώ και δύο δεκαετίες.

Παράλληλα, η ΕΕΑΑ βρίσκεται στα δικαστήρια με το υπουργείο Περιβάλλοντος και τον ΕΟΑΝ για το ύψος των εισφορών των επιχειρήσεων, λόγω του αθέμιτου ανταγωνισμού που δημιουργείται από το έτερο σύστημα ανακύκλωσης συσκευασιών, με την υπόθεση να μην έχει εκδικαστεί ακόμα.

Η ΕΕΑΑ δηλώνει ότι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των υπόχρεων -της τάξης του 42%- εισφοροδιαφεύγει. Είτε μη αποδίδοντας την εισφορά που οφείλουν για την ανακύκλωση των συσκευασιών τους, είτε μη εκπληρώνοντας καν τη συμβατική τους υποχρέωση. Έτσι, επειδή δεν μπορεί ν’ ανταποκριθεί στην προβλεπόμενη αναλογία (Ένας Μπλε Κάδος ανά 70 κατοίκους και ένα Απορριμματοφόρο αποκομιδής ανά 200 Μπλε Κάδους) η αποδοτικότητα του Συστήματος εδώ και μια 5ετία έχει ατονήσει. Η υστέρηση αυτή οφείλεται πρώτον, στη μεγάλη εισφοροδιαφυγή που καταγράφεται και δεύτερον, γιατί το σχετικό τέλος που εισπράττουν οι υπόχρεοι από τους καταναλωτές είναι χαμηλό σε σχέση με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αποτέλεσμα να μην υπάρχουν τα κεφάλαια που απαιτούνται για την αγορά Απορριμματοφόρων αποκομιδής και Μπλε Κάδων για το μοίρασμά τους στους Δήμους της χώρας. Έτσι η Ανακύκλωση υπολειτουργεί και δεν επεκτείνεται, αφού οι Δήμοι παραπονιούνται ότι δεν τους παρέχεται ο απαραίτητος αριθμός κάδων και απορριμματοφόρων, συνδυαστικά πάντα και με το ότι δεν έχουν τη δυνατότητα πρόσληψης του προσωπικού που απαιτείται. Ζητούμενο βέβαια, παραμένει το πως ανταποκρίνονται στη συλλογή, χωρίς να διαθέτουν ικανό αριθμό απορριμματοφόρων αποκομιδής και αν τελικά συλλέγουν το περιεχόμενο των Μπλε Κάδων με τα απορριμματοφόρα για τα σύμμικτα. Κι έτσι, κάθε Δημοτική Αρχή απλά μεταθέτει το πρόβλημα στην επόμενη…

?ρα το ότι δεν πάει καλά η Ανακύκλωση στην Ελλάδα δεν έχει να κάνει μόνο με το «βάλτωμα» του Συστήματος της ΕΕΑΑ, αλλά και τη συνολικότερη αντιμετώπιση του ζητήματος διαχρονικά από τις κυβερνήσεις.

Η ΕΕΑΑ θεωρεί ότι η «Ανταποδοτική Ανακύκλωση» με το μοντέλο που έχει επιλέξει, δηλαδή τα «Σπιτάκια» συλλογής, δεν έχει πρακτικά τη δυνατότητα -λόγω κόστους και όγκου- να τα διανείμει σε όλους τους Δήμους και τις Κοινότητες της χώρας, καλύπτοντάς το σύνολο της επικράτειας. Σε αντίθεση δηλαδή με τους Μπλε Κάδους, που κι αυτοί είναι λιγότεροι από τις ανάγκες, αλλά θα τους συναντήσει κάποιος έστω στα 50-100 μ. Για τα «Σπιτάκια» της Ανταποδοτικής θα χρειαστεί να πάρει το αυτοκίνητό του για να μεταφέρει σ’ αυτά ξεχωριστά τα υλικά που έχει για Ανακύκλωση για κάποια -λίγα έστω- χιλιόμετρα. Σήμερα, είναι δίπλα ο Μπλε Κάδος και πετιούνται ανακυκλώσιμα υλικά στον Πράσινο, επειδή ο πρώτος είναι γεμάτος ή απλώς… βαριούνται. Καθώς και το αντίθετο, καταστρέφοντας έτσι ότι ανακυκλώσιμο υλικό περιέχει ο Μπλε.

?ρα, μπαίνει ένα πρακτικό ζήτημα ως προς την λειτουργικότητα του συγκεκριμένου Συστήματος, ανεξάρτητα από το τι μπορεί θεωρητικά να προσφέρει σε επικοινωνιακό επίπεδο για την περεταίρω προώθηση μιας κουλτούρας Ανακύκλωσης.

Πηγή: www.datajournalists.co.uk