Σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη συγκυρία για την ανώτατη εκπαίδευση στη χώρα, ο Λευτέρης Κτιστάκης - εισηγητής του νόμου 5094/2024 - δίνει τις δικές του εξηγήσεις για τη θεσμοθέτηση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Με νομικά επιχειρήματα που αντλούν έρεισμα από την ευρωπαϊκή νομολογία και τη δυναμική ερμηνεία του Συντάγματος, ο καθηγητής επιχειρεί να αποδομήσει τα "δαιμόνια" γύρω από τα μη κρατικά Α.Ε.Ι., βάζοντας στο τραπέζι μια πολυεπίπεδη συζήτηση για το παρόν και το μέλλον της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Αναλυτικά το δελτίο τύπου του κ. Κτιστάκη:

Ως εισηγητής του νομοσχεδίου και ήδη Ν. 5094/2024, με τον οποίο επιτράπηκε η λειτουργία παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα, νομίζω ότι είναι πλέον δόκιμο να εξηγήσω όσο πιο απλά και κατανοητά, τη βάση επί της οποίας στηρίχθηκαν οι ρυθμίσεις (όχι την πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ, που δεν έχει δημοσιευθεί άλλωστε ακόμα).  

Η άποψη ότι οι διατάξεις του Συντάγματος οφείλουν να ερμηνευθούν όχι ως στατικές, αλλά δυναμικά θεωρώντας το Σύνταγμα ως ‘ζωντανό εργαλείο’ (‘living instrument’), το οποίο εξελίσσεται διαρκώς, δεν είναι καινούργια, ούτε Ελληνική. Η τάση αυτή έχει επικρατήσει στην αμερικάνικη νομολογία και θεωρία ήδη από τον Μεσοπόλεμο, ενώ και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ήδη από το 1978 έχει κρίνει ότι η Σύμβαση είναι ζωντανό εργαλείο που πρέπει να ερμηνεύεται υπό τη σκέπη των σύγχρονων συνθηκών.

Αυτό γίνεται περισσότερο αναγκαίο εντός του πλαισίου του δικαίου της Ε.Ε. και των συνακόλουθων υποχρεώσεων που η χώρα μας έχει αναλάβει και ειδικότερα, από την Σύμβαση για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βασική δε αρχή του ενωσιακού δικαίου είναι αυτή της αναλογικότητας, εν προκειμένω κατά πόσον η απόλυτη απαγόρευση είναι το πρόσφορο μέτρο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού.

Από πλευράς Ελληνικής νομικής θεωρίας, ο αείμνηστος καθηγητής Αρ. Μάνεσης έγραφε το 1980: Σύμφωνα με την ιστορικο-εξελικτική μέθοδο, το νόημα των διατάξεων του Συντάγματος προσδιορίζεται όχι από την προσωπική βούληση των συντακτών του, αλλά αντικειμενικά: από την ένταξη και τη θέση του συγκεκριμένου κανόνα στο όλο σύστημα της ισχύουσας έννομης τάξης, καθώς και από τις μεταβαλλόμενες κοινωνικές εν γένει συνθήκες. Ακολουθεί δηλαδή την ιστορική εξέλιξη.

Επί του άρθρου 16 Σ., ο κ. Ιω. Σαρμάς, πρώην πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, δημοσίευσε ήδη από το 2018 άρθρο με τίτλο: «Η ελευθερία ίδρυσης ιδιωτικών Πανεπιστημίων ως ενωσιακό θεμελιώδες δικαίωμα» και ο καθηγητής Γ. Δελλής τον Απρίλιο 2019: «Γιατί απαγορεύονται τα ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα;».

Χωρίς να μπαίνουν σε ζυγαριά και χωρίς να αξιολογώ περισσότερο έγκριτο τον ένα ή τον άλλο, αναφέρω ονομαστικά (και με αλφαβητική σειρά) ότι υπέρ της δυναμικής ερμηνείας του Συντάγματος (έστω και σε διαφορετική νομική βάση), τάχθηκαν οι καθηγητές Ν. Αλιβιζάτος, Ευαγγ. Βενιζέλος, Τ. Ηλιοπούλου – Στράγγα, Γ. Καμίνης, Ανδρ. Λοβέρδος, Αντ. Μανιτάκης, Π. Πικραμμένος και Φ. Σπυρόπουλος. Αξίζει πάντως να επισημάνω ότι υπέρ τάχθηκαν επίσης οι καθηγητές Β. Σκουρής, επί 12ετία πρόεδρος του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκής Ένωσης και Λ.-Αλ. Σισιλιάνος, πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Επαναλαμβάνω εμφατικά ότι η δυναμική ερμηνεία των ίδιων αυτών συνταγματικών διατάξεων υπό το πρίσμα του Ενωσιακού δικαίου δεν παρουσιάζεται το πρώτον σήμερα, ούτε είναι άγνωστη στη νομολογία, δεδομένου ότι το ΣτΕ αλλά και το Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν ήδη κρίνει επ’ αυτού.

Ενδεικτικά, το ΣτΕ ακολούθησε αυτήν την οδό με την υπ’ αρ. 2411/2012 απόφαση της Ολομέλειας ερμηνεύοντας την παρ.4 του άρθρου 16 Σ., όταν τέθηκε ενώπιόν του το ζήτημα αντισυνταγματικότητας της επιβολής διδάκτρων στα μεταπτυχιακά προγράμματα των Ελληνικών δημόσιων πανεπιστημίων.

Η μειοψηφία της ολομέλειας ΣτΕ ακολούθησε αυτήν τη μέθοδο στην υπ’ αρ. 3457/1998 απόφαση για τις συγκεκριμένες αυτές διατάξεις. Νομίζω ότι έχει τη σημασία του ότι 3 από τα 5 μέλη της μειοψηφίας έγιναν μετέπειτα πρόεδροι του Σ.τ.Ε.

Η Ολομέλεια του ΣτΕ στην υπ’ αρ. 3470/2011 απόφαση έκρινε ότι η αρχή της αναλογικότητας του Σ. και του ενωσιακού δικαίου επιβάλλουν ερμηνεία πέραν της γραμματικής του άρθρου 14 παρ.9 και ουσιαστικά έκρινε ανεφάρμοστη τη συνταγματική αυτή διάταξη.

Πιο πρόσφατα, με τις υπ’ αρ. 178-179/2023 αποφάσεις του το ΣτΕ αναγνώρισε την επαγγελματική ισοδυναμία τίτλων τυπικής ανώτατης εκπαίδευσης. Δέχθηκε συνεπώς ότι υπό το πρίσμα του Ενωσιακού δικαίου, η αναγνώριση αυτή δεν αντίκειται στις παρ.5 και 8 του άρθρου 16 Σ., μεταβάλλοντας με τον τρόπο αυτόν παλαιότερη απόλυτη θέση του.

Επιπρόσθετα, το Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μία εμβληματική απόφαση έκρινε ότι η μη αναγνώριση των τίτλων σπουδών που χορηγούν στα κράτη μέλη τα παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων που λειτουργούν στο έδαφός τους δεν είναι κατάλληλος για την επίτευξη του θεμιτού κατά τ’ άλλα σκοπού της διασφάλισης υψηλού επιπέδου πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και σε κάθε περίπτωση, υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο για την επίτευξη του σκοπού αυτού (απόφαση της 13/11/2003, στην υπόθεση Valentina Neri κατά Ιταλίας).

Επίσης, το Δ.Ε.Ε., έχει κρίνει ότι ο ερμηνευτής του εθνικού Συντάγματος κατά την εφαρμογή των συνταγματικών διατάξεων για την ίδρυση και την εγκατάσταση παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων οφείλει να τις ερμηνεύει σε αρμονία με το νόημα που αποκτούν κατά τη συνδυαστική τους εφαρμογή με τις θεμελιώδεις ελευθερίες του Ενωσιακού δικαίου (απόφαση Τμήματος Μείζονας Σύνθεσης της 6/10/2020 στην υπόθεση Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά Ουγγαρίας).

Συμπερασματικά, στην περίπτωση της λειτουργίας παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα, η Κυβέρνηση ακολούθησε μία διεθνώς καθιερωμένη μέθοδο ερμηνείας των συνταγματικών διατάξεων, μία μέθοδο που λαμβάνει υπ’ όψιν τις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες από τη μια πλευρά και τις συμβατικές υποχρεώσεις της χώρας έναντι του ενωσιακού δικαίου, από την άλλη.